Artuklu ilçemiz Mardin ilimize bağlı 10 ilçesinden biridir. İl merkezi ile arası yaklaşık 2 km’dir. İlçemiz Mardin ilimizin merkez ilçesidir. 2012 yıllında çıkarılan Büyükşehir yasasına göre il merkezi yerine Artuklu ilçemiz kurulmuştur.
İlçemiz yeni olmasına rağmen tarihi çok eskidir. Birçok medeniyete hayat suyu olmuştur. İlçeye ismini veren Artukoğulları uzun yıllar burada hüküm sürmüştür. İlçede birçok tarihi yapı bulunur. bu yapılar farklı medeniyetlere aittir.
Artuklu da Gezilecek yerler:
Kasımiye Medresesi: İlçemizin merkezinde inşa edilen bu medrese ilk temeli Artukoğulları tarafında atılmışsa da Akkoyunlu hükümdarı Cihangiroğlu Kasım padişah zamanında yapımı tamamlanmıştır. Yapım yılları 1457-1502 yılları arasıdır. Bu eser günümüze ulaşan nadir eserlerden biridir. Kesme taşlardan inşa edilen bu yapı süslemeleri dikkat çekicidir.
Kırklar Kilisesi: İlçemizin merkezine bağlı Şar Mahallesinde bulunmaktadır. Bu yapı 569 yılında Süryani azizlerinden Mor Behnam ve kız kardeşi Saro adına inşa edilmiştir. Daha sonra 1170 yılında kırk şehitlere ait rölikler bu kiliseye getirilmiştir. Bu kilisede bulunan 400 yıllık eserleri ve süslemeleri insanı hayrete bırakıyor. Yapı günümüzde Mardin Metropolitlik Kilisesi olarak kullanılıyor.
Şeyhçabuk Cami: Bu cami yapılış tarihi ve kim tarafında yapıldığı belli değildir. Cami 19.yy’da onarım görüp bugünkü şeklini almıştır. Cami kim tarafında yapıldığı beli olmadığında şeyh isimleri ile anılmaya başlanmıştır.
Mardin Müzesi: Bu müze ilçemizde bulunan Şar Mahallesinde bulunur. Müze binası birçok farklı amaç için kullanılmıştır. İnanaç merkezi, siyasi parti merkezi ,sağlık ocağı, polis Karakolu vb. amaçlar için kullanılmıştır. 1947 yıllında Kültür turizm Bakanlığı tarafında bu binayı Süryani Katolik Vakfından satın almıştır. 2000 yıllında restorasyon çalışmaları bitirince müze hizmette açılmıştır. Müze eserleri buraya taşınmıştır. Hatta Şırnak, Batman ve Siirt ilimizde müze bulunmadığından eserleri burada sergilenmektedir. Müzede birçok yapı bulunur. Milattan öncesinden başlayıp yakın tarihe kadar birçok eser görmeniz mümkündür.
Latifiye Cami: ilçemizin merkezinde bulunan Cumhuriyet meydanında bulunur. Taçkapı yazıtından 1371’de Artuklu sultanlarından Melik Salih ve Melik Muzaffer zamanında görev almış Abdüllatif bin Abdullah tarafından, minaresi Mısır Valisi Muhammed Ziya Tayyar Paşa tarafından inşa ettirilmiştir. Günümüzdeki minare ise 1845’te Musul Valisi Gürcü Mehmet Paşa tarafından yaptırılmıştır. Artuklulara ait son eserlerdendir. Görmenizi tavsiye ederim.
Ulu Cami: ilçemizde bulunan bu cami Artuklu dönemine ait en eski yapılarından biridir. İlçemizde bulunan bu cami ilçemizin en büyük ve en çok rağbet gören camisidir. Bu cami iki minareli olarak söylenilir. İlk minaresi 1176 yıllında yapıldığı söylenilir. Daha sonra bu minare zara görünce günümüzde bulunan Minare ise 1888 yıllında inşa edilmiştir. cami tarihi bir cami olup özgün bir mimari ile inşa edilmiştir. Süryanilere göre burası kilise olarak inşa edilmiş daha sonra camiye çevrilmiştir. Yolunuz düşerse mutlaka tarihi camiyi ziyaret etmelisiniz.
Zinciriye Medresesi: Bu medrese ilimizde bulunan kalenin hemen altında inşa edilmiştir. Medrese mahallesinde bulunan bu yapı 1385 yılında Melik Necmeddin İsa tarafından yaptırılmıştır. Melik İsa Timur ordusu ile uzun yıllar savaşmıştır. Timur tarafında Melik İsa’yı buraya zincirle hapsetmiştir. İsmi burada gelindiği söylenilir. Burası ilk yapıldığında rasathane olarak kullanılmış. Daha sonra müzeye dönüştürülmüş. En sonda medrese yapılmıştır. Medrese Melik İsa’ya ait türbe ve kitabeler bulunur.
Surur Hanı: Bu han tarihte çeşitli hizmetlerde bulunmuş. Çeşitli amaçlar için kullanılmıştır. Dikdörtgen yapıl bu han her iki tarafında beşer dükkân bulunur. Yakan tarihte yenileme çalışmaları yapılıp cafe ve resturant da bulunur. bu yapı 18. veya 19. Yy’da yapıldığı tahmin edilir.
Sabancı Kent Müzesi: Süvari kışlası olarak kurulan daha sonra Vergi binası olarak kullanılan bu bina Sabancı Vakfı tarafında satın alıp müze yapılmak istenmiştir. İki katlı bulunan binayı 2006 yıllnda restorasyon çalışmaları sonucu 2009 yıllında hizmette açılmıştır. Üst katı müze alt katı galeri olarak kullanılmaktadır.
Hatuniye Medresesi: Bu medrese ilçe merkezinde bulunan Gül Mahallesindedir. Bu yapıyı Kutbeddin İlgazi’nin annesi Sıtti Radviye Hatun tarafından 1184-85 yıllarında yaptırılmıştır. Medreseye bitik olarak ve aynı tarihte yapılan bir cami var bu camide Hz. Muhammed’e ait ayak izi bulunduğu söylenilir. Camiyi ve medrese bu vesile ile önemli kılmaktadır.
Deyrulzafaran Manastırı: İlçe merkezine 5 km uzaklıkta bulunan bu yapı 640 yıl boyunca Süryani Ortadokslarına hizmet etmiştir. Bugünkü görünümüne 18.yüzyılda kavuşmuştur. Bu yapı 15. yüzyıldan sonra da manastırın etrafında yetişen zafaran (safran) bitkisisnden dolayı Deyrulzafaran (Safran Manastırı) adıyla anılmaya başlandı. Bu manastır dini eğitim merkezlerinden biriydi. Birçok din eğitmeni yetiştirmiştir. 1876 yıllında İngilizler tarafında satın alıp Matba binası yapıldı. birçok kitap burada basıldı. 1969 yıllına kadar farklı dillerden kitaplar basılmaya devam etti. Günümüzde hala Süryaniler için önemli bir inanç merkezidir.
Dara Antik Kenti: İlçemizde bulunan bu kent tarihi milattan öncesine dayanmaktadır. birçok medeniyette ev sahipliği yapmıştır. Burada yapılan çalışmalar sonucu birçok tarihi kalıntıya rastlanmıştır. En son 13. Yüzyılda İlhanlılar tarafında fethedilip burayı küçük bir köye dönüştürmüşler.
Abbaralar: Mardin ilimize yolunuz düştüğünde şahit olup şaşıracağınız en önemli yapılardan biri de Abbrarlardır. Bu Abbrarlar sokakları binaların altında geçitlerle sağlanmıştır. Abbrar Arapça bir kelime olup anlamı Kapalı Yerdir.
Mardin Kalesi: Bu kale ilçemizde bulunan ve bütün şehire hakim bir dağın yamacında kurulmuştur. bütün şehri selamlamaktadır. bu kale tarihte çok önemli olaylara şahitlik etmiştir. bu kale Evliya Çelebi seyhatnamesinde şöyle bahsedilmektedir. ‘Hendeği olmayan kalenin etrafı cehennem çukurunu hatırlatan derinlikte tıraşlanıp parlatılmış kayalardır. Birçok mağaraları, karanlık pusu yerleri, on sene kuşatmaya yetecek su sarnıçları vardır. Yalçınlardan inen yağmurun bir damlası heba edilmeyip kaya yollarından sarnıçlarına gider’.
Sonuç olarak bu ilçemize geldiğinizde sokaklarında geçtiğinizde her sokağın başında tarihe şahitlik eden bir yapıya rastlayacaksınız. Bu yapılar size tarihin en derin sayfalarını açacaktır. İlçemizin mistik kokulu Abbrarlarında gezerken bu tarihi yapıları ziyaret etmeyi ihmal etmeyiniz. Ayrıca İlçemizde bulunan Şehidiye Medresei Camisi ve eski Tarihi Ptt binasını da gezmeyi öneririz.
